Tóm tắt nội dung
Hiện nay số lượng trẻ tự kỷ ngày càng phổ biến khiến các bậc cha mẹ lo lắng. Việc dạy trẻ tự kỷ gặp nhiều khó khăn, vậy giải pháp là gì? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về vấn đề này trong bài viết dưới đây.
I. Vấn đề của trẻ tự kỷ
Đối với lĩnh vực trẻ tự kỷ sẽ có 2 kiểu ba mẹ. Thứ nhất là kiểu ba mẹ chủ quan, có nghĩa là thấy con có biểu hiện chậm nói, rất nghịch thì chỉ nghĩ con mình chậm nói và hiếu động thôi, sau rồi lớn con sẽ nói. Thứ hai là kiểu ba mẹ chăm chút, quan sát con kỹ lưỡng, phát hiện ra con có những biểu hiện lạ từ rất sớm và đưa con đến các cơ sở khám, kiểm tra. Việc phát hiện ra những triệu chứng lạ sớm ở trẻ là vô cùng quan trọng trong việc dạy trẻ tự kỷ.
Dấu hiệu trẻ tự kỷ
- Khả năng vận động kém linh hoạt
Trẻ gặp khó khăn trong cả vận động tinh và vận động thô
Ví dụ: Trẻ chưa biết bắt chước hoặc làm theo các động tác cơ bản như dơ tay lên, dang hai tay, đứng lên, ngồi xuống, bật nhảy bằng hai chân, đá bóng,… Trẻ nhanh chán khi chơi các trò chơi cùng người khác, chưa biết chỉ tay bằng ngón tay trỏ, bàn tay chưa khéo léo trong việc cầm nắm các vật nhỏ (trò chơi sâu hạt) - Trẻ chậm phát triển về ngôn ngữ
Bé chưa có ngôn ngữ mà chỉ phát ra những tiếng không có nghĩa hoặc bé đã có ngôn ngữ nhưng chưa chủ động giao tiếp, ngọng, nói theo người khác mà không hiểu, nói được rất ít và không thích giao tiếp,… - Trẻ có bất thường về hành vi
Con chơi rất lâu với 1 đồ vật mà con thích không thể rời, quay bánh xe, không chịu ngồi yên, nhìn lên trần nhà, chạy lao đầu, xoay vòng tròn, đi nhón chân, gào thét, ăn vạ, đánh người khác hoặc làm đau chính mình, đập, vứt đồ vật,… Một số trẻ có hành vi sờ bộ phận sinh dục. - Trẻ thiếu kỹ năng tương tác xã hội
Trẻ không hoặc hạn chế giao tiếp mắt, giảm tập trung chú ý, khi có nhu cầu thì kéo tay người khác mà không nói (chưa chủ động nói ra yêu cầu), chưa có phản ứng khi gọi tên, thích làm theo ý mình… - Rối loạn chức năng ăn, ngủ
Trẻ khó ngủ, khó vào giấc, ngủ hay giật mình, thức giấc, trằn trọc. Trẻ ăn thức ăn không đa dạng, không ăn được nhiều loại đồ ăn, chỉ ăn những đồ ăn mình thích, ăn chưa biết nhai,… - Hướng thu mình với mọi thứ xung quanh
Trẻ sợ người lạ và đám đông, sợ tiếng ồn, có trẻ sợ màu sắc, không giao tiếp với các bạn trong lớp, ngoài người thân như ba mẹ ông bà thì không cho ai cầm tay hay sờ vào người. Trẻ rất thích chơi 1 mình với đồ chơi quen thuộc của mình,… - Trẻ có 1 khả năng đặc biệt
Nhiều trẻ khi giáo viên dạy trẻ tự kỷ can thiệp mới phát hiện rằng con có những biệt tài về lĩnh vực cụ thể (âm nhạc, hội họa, tin học, sửa chữa,… nếu phát hiện được khả năng đặc biệt của trẻ thì sẽ có những hướng đi phù hợp giúp chữa lành.
Tự kỷ ở trẻ là gì?
Tự kỷ (tiếng Anh: autism) là một bệnh lý của não bộ do khuyết thiếu hoặc rối loạn thần kinh – một chứng rối loạn phát triển (rối loạn phổ tự kỷ) đặc trưng bởi khiếm khuyết về mặt quan hệ cá nhân với xã hội, giao tiếp ngôn ngữ, giao tiếp phi ngôn ngữ và hành vi sở thích hạn chế và lặp đi lặp lại.
Nguyên nhân trẻ bị tự kỷ
Có 4 nguyên nhân chủ yếu dẫn đến việc trẻ tự kỷ
- Do Gen di truyền
- Do ảnh hưởng trong quá trình mang thai
- Do yếu tố môi trường
- Do cách dạy dỗ
Thái độ và vai trò của cha mẹ khi dạy trẻ tự kỷ
Đối với trẻ tự kỷ nói riêng và trẻ em nói chung, sự quan tâm, săn sóc, dạy dỗ của ba mẹ là điều tuyệt vời nhất. Bất kỳ ai cũng không thể thay thế được ba mẹ. Cho dù ba mẹ có cho con đi can thiệp hoặc có sự hỗ trợ của các chuyên gia trong lĩnh vực điều trị cho trẻ tự kỷ thì tuyệt đối vẫn phải dành thời gian đồng hành cùng con để giúp con tiến bộ hơn mỗi ngày.
Quan đó để thấy tầm quan trọng của ba mẹ rất lớn đối với việc thay đổi một em bé tự kỷ đến với môi trường hòa nhập bình thường. Ba mẹ có vai trò quan trọng trong việc điều trị tự kỷ cho trẻ, vậy ba mẹ phải làm những gì? Dưới đây là những việc ba mẹ cần làm:
- Đưa trẻ đến bệnh viện hoặc trung tâm giáo dục đặc biệt dành cho trẻ tự kỷ để thăm khám và kiểm tra mức độ nặng nhẹ nếu thấy con có biểu hiện lạ
- Xác định tư tưởng cho bản thân và gia đình để được hỗ trợ về cả tinh thần và vật chất vì việc dạy trẻ tự kỷ mất rất nhiều thời gian cùng với việc tốn kém tiền bạc.
- Dành thời gian cho trẻ để có thể quan sát và hiểu trẻ hơn
- Nói chuyện và dạy trẻ mọi lúc mọi nơi bằng đồ vật, tranh ảnh, đồ chơi,…
- Đưa trẻ đến những môi trường tích cực, đông người ví dụ như trường học mầm non, các khu vui chơi của bé,…
- Tham khảo ý kiến các chuyên gia, bác sỹ, giáo viên trong lĩnh vực điều trị tự kỷ ở trẻ để có thêm phương án, phác đồ chữa trị cho bé
II. Xây dựng kế hoạch dạy cho trẻ tự kỷ tại nhà
1. Cách dạy trẻ tự kỷ
Có rất nhiều phương pháp dạy trẻ tự kỷ vì đối với mỗi trẻ lại có những cách thức trị liệu, can thiệp khác nhau, nên tùy vào biểu hiện, sở thích của từng trẻ mà ba mẹ có những cách thức thu hút trẻ tập trung vào hoạt động mà mình đưa ra. Sau đây là một số phương pháp dạy trẻ tự kỷ tại nhà mà ba mẹ nên tham khảo.
- Trị liệu cho trẻ
Ngôn ngữ trị liệu
Đây là phương pháp nhằm kích thích khả năng nói của trẻ, giúp cải thiện khả năng giao tiếp với những người xung quanh, nói ra được nhu cầu và cảm xúc cá nhân. Từ đó phát triển ngôn ngữ diễn đạt.
Ba mẹ cần dạy con từ những âm đơn giản nhất như:
“ô” rồi phát triển thành “ô…tô, cô, bô…”
Gọi “Quân ơi!” rồi nói “Ạ” để con nhìn khẩu hình mình và bắt chước theo
“Gà” kêu “ò ó o”
Dạy trẻ tự kỷ phải kiên trì vì không chỉ 1-2 câu mà trẻ nói theo, có khi phải mất rất nhiều ngày trẻ mới nói được 1 tiếng. Nhưng trẻ lại nhanh quên nếu ba mẹ không thường xuyên trò chuyện, hỏi han.
Vật lí trị liệu
Đối với việc dạy trẻ tự kỷ chúng ta không thể chỉ tập trung vào học mà phải vừa học vừa chơi. Ba mẹ phải quan sát xem sở thích của trẻ là gì, trẻ thích chơi cái gì, thích ăn cái gì để từ đó ba mẹ dùng những đồ vật hay món ăn cuốn hút trẻ học cùng mình. Có các hoạt động trị liệu như sau:
– Cho trẻ tự mình làm những việc như tự đi, tự xúc ăn, đánh răng, tắm, mặc áo, quần, đi tất, đi vệ sinh đúng nơi quy định, vứt rác, quét nhà,… Hoạt động này giúp cho trẻ có thể thực hiện được một số hoạt động nhỏ giúp trẻ nâng cao nhận thức, hành vi, phát triển những phẩm chất tốt, giảm các hành vi tiêu cực.
– Trẻ tự kỷ thường có các vấn đề về rối loạn xúc giác, cảm giác do vậy vật lý trị liệu bằng phương pháp massage giúp điều hòa cơ thể, thư giãn, làm dịu cảm xúc, xóa bỏ sự lo âu và giảm kích động ở trẻ. Ba mẹ có thể tham khảo và nghe hướng dẫn từ các chuyên gia để học cách massage cho trẻ.
– Trẻ cũng yếu về vận động (thô/tinh) do vậy ba mẹ có thể dạy trẻ tự kỷ bằng cách đi bộ hàng ngày (3h/ngày), đá bóng, lăn bóng, ném bóng, bật nhảy (trò chơi con ếch ộp), đứng trụ 1 chân, nhún trên bóng gai, thảm gai,… Ba mẹ có thể tham khảo cách dạy trẻ tự kỷ tập viết để tăng tính tập trung, bình tĩnh ở trẻ.
Đừng ép trẻ khi trẻ không thích vì như vậy chỉ làm tăng khoảng cách giữa trẻ và ba mẹ hoặc giáo viên. Có những trường hợp trẻ sẽ ngồi im, không tương tác với người dạy hoặc lao vào đánh, phá đồ đạc nếu trẻ cảm thấy không thoải mái hay sợ hãi. Điều trị cho trẻ cần một quá trình lâu dài, kiên trì cùng với sự kết hợp giữa gia đình, nhà trường, các chuyên gia về lĩnh vực dạy trẻ tự kỷ, cộng đồng mới có thể mang lại kết quả tốt. - Can thiệp tại nhà
Việc can thiệp ở nhà không phải là việc gì đó quá phức tạp mà chỉ đơn giản là ba mẹ, người thân trong gia đình phải biết cách chơi, cách trò chuyện, giao tiếp khiến cho trẻ có hứng thú và tương tác lại với mình. Đó là cách thúc đẩy con người trẻ những kỹ năng như giao tiếp, tương tác xã hội, quản lý cảm xúc và hành vi.
Khi dạy trẻ tự kỷ ba mẹ phải dành nhiều thời gian để nói chuyện, đọc sách, hát,… giúp trẻ cảm nhận được tình yêu thương, sự bao bọc, tạo cảm giác an toàn cho trẻ.
Tạo cho trẻ môi trường lành mạnh, cho trẻ đến các nơi đông người như trường mẫu giáo, khu vui chơi giải trí cho trẻ như công viên, nhà bóng, nhà sách,…
Trong phương pháp Montessori có một điều tuyệt vời đối với trẻ là môi trường không thưởng – phạt. Ở đây “thưởng” không phải là phải có đồ vật gì hay thứ gì đó giá trị mà chỉ là cái vỗ tay, lời khen ngợi khi trẻ làm được điều gì đó. Nhưng phải tích cực khen ngợi trẻ còn nếu như trẻ mắc phải lỗi sai gì thì ba mẹ nên hướng dẫn từ từ để trẻ làm lại không áp lực hay quát mắng trẻ vì có thể sẽ làm trẻ sợ hãi, ảnh hưởng đến tâm lý. - Chế độ dinh dưỡng
Bổ sung thực phẩm tốt cho sự phát triển não bộ
Theo nghiên cứu não chúng ta chiếm 60% là chất béo, trong đó có 20% là chất béo omega 3. Như vậy để thấy tầm quan trọng của omega 3 đối với sự phát triển của não bộ, đặc biệt là ở trẻ trong giai đoạn Vàng (trong giai đoạn từ 0-3 tuổi não bộ phát triển 80-90% so với người trưởng thành). Những thực phẩm giàu omega 3 là cá hồi, cá ngừ, cá thu, cải xanh, súp lơ, rau bina, cải xoăn, rau bó xôi,…
Không chỉ có omega 3 mà ba mẹ cần bổ sung thêm các loại vitamin và khoảng chất như vitamin D, E, B6, Kẽm, Sắt,… để tăng cường khả năng ghi nhớ, tăng sức đề kháng và phát triển thể chất cũng như não bộ.
Hạn chế triệt để thực phẩm không tốt cho trẻ
Hạn chế tuyệt đối các sản phẩm/thực phẩm có gas, rượu bia, đồ ngọt như bánh, kẹo, đường hữu cơ, sữa và các chế phẩm sữa được làm từ động vật (trẻ tự kỷ được khuyên sử dụng sữa hạt). Không cho trẻ ăn các đồ ăn sẵn, đồ ăn nhanh.
2. Cách soạn giáo án dạy trẻ tự kỷ
- Kiểm tra và xác định tình trạng hiện tại của trẻ
Muốn kiểm tra tình trạng phát triển của trẻ thì giáo viên hoặc ba mẹ có thể tham khảo các bài test nhanh được tổ chức y tế thế giới (WHO) và bộ y tế sử dụng ví dụ như ASQ-3…
Theo từng nhóm tháng tuổi thì giáo viên, ba mẹ có thể đánh giá được trẻ đang ở mức độ nào thông qua các lĩnh vực như sau:
– Giao tiếp
Con đã có ngôn ngữ hay chưa? Chưa có hoặc có nhưng ít vốn từ, ngọng, không chủ động trong giao tiếp. Con hạn chế về mặt ngôn ngữ hiểu…
– Vận động thô
Con có những hạn chế về vận động hoặc đi, đứng phát triển bình thường theo độ tuổi nhưng không biết bắt chước những hành động người khác yêu cầu,…
– Vận động tinh
Con biết hoặc chưa biết đưa ngón tay trỏ ra chỉ theo yêu cầu hoặc nhu cầu của bản thân. Con biết hoặc chưa biết cầm các vật nhỏ như nhặt hạt đỗ, cầm bút, cầm thìa, cầm dây xỏ hạt,…
– Giải quyết vấn đề
Con biết hoặc chưa biết cách giải quyết các vấn đề của bản thân như các hoạt động, đánh răng, xúc ăn, uống nước, tắm, đi vệ sinh,…
– Cá nhân xã hội
Trẻ có hoặc không giao tiếp mắt, kém tập trung, thích hoặc không thích chơi với các bạn ở lớp, đã có hoặc chưa có phản ứng khi người khác gọi tên,… - Xây dựng giáo án dạy trẻ tự kỷ
Sau khi kiểm tra đánh giá trẻ xong, chúng ta hầu như đã nắm được mức độ hiện tại của trẻ theo bảng đánh giá. Bám sát theo bài đánh giá ban đầu, chúng ta sẽ lên kế hoạch phù hợp đối với từng đối tượng trẻ.
Chúng ta sẽ xây dựng giáo án dạy trẻ tự kỷ theo từng lĩnh vực:
- Dạy trẻ tự kỷ vận động
– Vận động tinh:
– Vận động thô: - Ngôn ngữ
– Ngôn ngữ nói: Kích thích ngôn ngữ cho con, dạy con bật âm, phát âm
– Ngôn ngữ hiêu: Giúp con nghe hiểu và thực hiện các mệnh lệnh đơn giản đến phức tạp - Dạy trẻ tự kỷ nhận thức
– Giúp con biết sử dụng ngón tay trỏ chỉ
– Biết lấy đưa đồ vật khi được hỏi các câu đơn giản theo chủ đề khác nhau như: Ai đâu?, Quả gì đâu?, Cái gì đâu?,…
– Biết bắt chước và làm theo các động tác hành động, âm thanh, ngôn ngữ của người khác - Cá nhân xã hội
– Tăng cường khả năng giao tiếp, tương tác chơi đùa với các hoạt động chơi cá nhân, nhóm từ 2-3 bạn rồi nhóm lớp,…
– Dạy trẻ tự kỷ các kỹ năng tự phục vụ bản thân
Trên đây là cách xây dựng giáo án can thiệp dạy trẻ tự kỷ, chúc các ba mẹ đạt được hiệu quả tối ưu và trẻ phát triển tốt hơn.
Tổng hợp giáo trình dạy trẻ tự kỷ hay
- Trẻ em tự kỷ – GS. Nguyễn Văn Thành
- Nguy cơ tự kỷ – GS. Nguyễn Văn Thành
- Tài liệu phục hồi chức năng trẻ tự kỷ
- Sách hướng dẫn chương trình học kỹ năng sống
- Sổ tay điều trị dối loạn phổ tự kỷ
- Những hoạt động dạy trẻ tự kỷ
- Sổ tay tự kỷ của bác sỹ (HANS)
- Sa mạc nở hoa
- Tự kỷ – phát hiện sớm và can thiệp sớm
- Kế hoạch dạy trẻ tự kỷ – An Khánh Nhung
Hiện nay có rất nhiều giáo viên dạy trẻ tự kỷ tại nhà hoặc các trung tâm, ba mẹ có thể liên hệ để nhận được sự trợ giúp từ họ. Nhưng trong việc dạy trẻ tự kỷ ba mẹ luôn là yếu tố quan trọng nhất mà không ai có thể thay thế được. Trên đây là những thông tin mang tính chất tham khảo, rất mong sẽ được hỗ trợ ba mẹ, nếu có thắc mắc xin để lại bình luận phía dưới.
Kính chúc ba mẹ có sức khỏe tốt nhất để cùng đồng hành với con trẻ!
2 thoughts on “Kiến thức dạy trẻ tự kỷ tại nhà – can thiệp 1-1”