Tóm tắt nội dung
Các bậc phụ huynh đang vô cùng lo lắng về tình trạng quá nhiều trẻ mắc phải chứng bệnh rối loạn tăng động giảm chú ý. Trẻ nhỏ hiếu động thái quá, chạy nhảy mất kiểm soát, không sợ nguy hiểm, nói linh tinh và khó tập trung,… là những dấu hiệu có thể trẻ đang mắc chứng tăng động giảm chú ý. Vậy tăng động mất tập trung ở trẻ là gì? Hãy cùng theo dõi bài viết để hiểu rõ hơn về hội chứng rối loạn tăng động giảm chú ý này.
Tăng động giảm chú ý là gì?
Rối loạn tăng động giảm chú ý (tiếng Anh: attention deficit hyperactivity disorder, viết tắt là ADHD) được xem như là một bệnh lý rối loạn phát triển thần kinh. Hội chứng thường có những điểm đặc trưng như là giảm tập trung chú ý, hiếu động quá mức hoặc bốc đồng thái quá so với mức độ bình thường ở trẻ em. Một số trẻ không có cảm xúc hoặc trái lại là cảm xúc quá mãnh liệt không kiểm soát được hành vi của mình.
Trẻ mắc hội chứng ADHD thường được phát hiện trước 12 tuổi với những hệ lụy vô cùng lớn về mặt nhận thức học tập, hạn chế về ngôn ngữ dẫn đến hạn chế về giao tiếp xã hội.
ADHD ảnh hưởng đến khoảng 5 đến 15% trẻ em trong độ tuổi đi học
Boznovik K, McLamb F, O’Connell K, et al: U.S. national, regional, and state‑specific socioeconomic factors correlate with child and adolescent ADHD diagnoses. Sci Rep 11:22008, 2021. doi: 10.1038/s41598-021-01233-2
Nguyên nhân cơ bản
– Các yếu tố di truyền (gen)
– Môi trường: Nhiễm chất độc nicotine có thể liên quan đến chứng ADHD.
– Các yếu tố tâm lý: Ba mẹ kém kiên trì kiến trẻ tăng hoạt động để tăng sự chú ý của người khác.
Dấu hiệu, biểu hiện của trẻ mắc hội chứng ADHD
Tăng động: Khi trẻ có ≥ 6 trong 9 triệu chứng, biểu hiện của tăng động, vấn đề ở trẻ phải xuất hiện ít nhất 6 tháng với mức độ vượt quá sự cho phép ở độ tuổi phát triển não bộ và tâm thần.
- Cử động chân tay liên tục, bồn chồn, không ngồi yên; đung đưa tay, bàn chân hoặc cả chân.
- Rời khỏi vị trí của trẻ trong lớp học hoặc trong các tình huống khác mà cần phải ngồi yên một chỗ.
- Thường xuyên chạy hoặc leo trèo quá mức khi hoạt động ở những nơi không cho phép.
- Thường khó khăn trong khi chơi hoặc gặp khó khăn trong các hoạt động tĩnh.
- Hoạt động liên tục không ngừng nghỉ như một cỗ máy.
- Một số trẻ nói quá nhiều mà không đúng chủ đề trọng tâm, nói linh tinh, không kiểm soát.
- Thường buột miệng nói câu trả lời trước khi các câu hỏi được đặt ra hoàn chỉnh.
- Khó khăn khi chờ đến lượt trong các trò chơi đội nhóm cần phải lần lượt.
- Thường xuyên làm gián đoạn hoặc xen ngang vào người khác.
Giảm chú ý: Khi có ≥ 6 trong 9 triệu chứng sau của giảm chú ý, biểu hiện kéo dài ít nhất 6 tháng, với mức độ vượt quá sự cho phép ở độ tuổi phát triển não bộ và tâm thần.
- Trẻ không chú ý, cẩu thả, ít hoàn thành trọn vẹn nhiệm vụ, bài vở hoặc trong các hoạt động khác.
- Khó duy trì chú ý được lâu so với trẻ cùng tuổi, trong nhiệm vụ hoặc trong các hoạt động vui chơi.
- Trẻ không hề tương tác, lắng nghe những gì người khác nói với trẻ, gọi không phản ứng.
- Khi được sai việc thì khó có thể hoàn thành nhưng tuyệt đối không phải vì hành vi chống đối hoặc không hiểu được các chỉ dẫn.
- Thường khó khăn trong cách tổ chức công việc và các hoạt động.
- Thường tránh né hoặc không thích các hoạt động đòi hỏi nỗ lực tư duy trong một khoảng thời gian do khó ngồi yên.
- Trẻ sẽ dễ bỏ quên, đánh mất những đồ dùng của mình (như sách vở, bút chì, đồ chơi và các dụng cụ khác).
- Thường dễ mất tập trung do tác động bên ngoài.
- Thường quên các hoạt động hằng ngày.
Tiêu chuẩn chuẩn đoán trẻ ADHD
Tiêu chuẩn chẩn đoán DSM-5 bao gồm 9 triệu chứng giảm chú ý và 9 dấu hiệu của tăng động. Khi chẩn đoán bằng các tiêu chí này cần có ≥ 6 triệu chứng và dấu hiệu từ một hoặc từng nhóm tăng động hoặc giảm chú ý. Ngoài ra, các triệu chứng cần phải dựa theo các tiêu chí như sau:
- Thường xuyên duy trì ≥ 6 tháng
- Các triệu chứng và dấu hiệu xuất hiện rõ ràng nhưng không đúng với lứa tuổi của trẻ
- Xảy ra trong ít nhất 2 môi trường cơ bản như nhà riêng và trường học (đây là 2 môi trường chiếm nhiều thời gian nhất của trẻ)
- Xuất hiện trước 12 tuổi với những triệu chứng phía trên đã nêu
- Những hành vi của trẻ gây trở ngại với các hoạt động khi ở nhà, trường học hoặc nơi công cộng khác.
Phương pháp can thiệp cho trẻ ADHD
Khi trẻ có những dấu hiệu bệnh như trên, ba mẹ cần đưa trẻ đi khám chuyên khoa để được khám, đánh giá và lập kế hoạch điều trị. Trẻ cần được đánh giá triệu chứng theo các tiêu chuẩn chẩn đoán chuyên sâu về thần kinh và một số trắc nghiệm tâm lý để đảm bảo những đánh giá kia là đúng và khách quan.
Ngoài ra, ba mẹ là người thầy quan trọng nhất đối với trẻ cho nên gia đình cũng cần hỗ trợ rất nhiều giúp trẻ khắc phục giải quyết hành vi. Ba mẹ cần tham khảo các lưu ý như sau:
- Thay đổi hành vi và liệu pháp gia đình: Ba mẹ phải phối hợp với bác sĩ, giáo viên nhà trường tác động để điều chỉnh hành vi của trẻ theo hướng tích cực hơn. Khi trẻ làm được việc tốt ba mẹ nên dành những lời khen ngợi, tặng thưởng bằng những món quà nhỏ,… khi đó sẽ giúp trẻ có thêm động lực, năng lượng tích cực. Khi trẻ có những hành vi không tốt, thiếu kiểm soát ba mẹ không nên quát mắng mà phải vỗ về, an ủi, dạy bảo nhẹ nhàng, “mưa dầm thấm lâu”. Ba mẹ cũng có thể đưa ra các hình phạt thích đáng khi trẻ mắc lỗi. Phụ huynh có thể lên kế hoạch cho từng công việc hàng ngày từ lúc trẻ thức giấc đến lúc đi ngủ và yêu cầu trẻ nghiêm túc thực hiện theo (ba mẹ phải giám sát). Khi đó sẽ giúp con cải thiện khả năng tập trung, tổ chức, sắp xếp công việc, không quên công việc hằng ngày.
- Ba mẹ là người bạn thân của trẻ tăng động giảm chú ý. Ba mẹ nên dành tối đa thời gian có thể để trò chuyện và chơi cùng trẻ nhiều hơn, nhằm gắn kết tình cảm gia đình. Quan sát để hiểu con muốn gì, sở thích là gì để tạo điều kiện con được tham gia nhiều hoạt động ngoại khóa hay các môn nghệ thuật mà con có hứng thú, các trò chơi hoặc môn thể thao mang tính đội nhóm. Tạo môi trường giúp con có cơ hội được tiếp xúc với nhiều người, tăng tính kỷ luật, kiên nhẫn, kỹ năng ngôn ngữ và tương tác cá nhân – xã hội tốt hơn.
- Liệu pháp tâm lý trị liệu: Liệu pháp tâm lý đóng vai trò xuyên suốt trong quá trình thay đổi trẻ, giúp trẻ giải tỏa căng thẳng, tập luyện tính kiên trì, học cách tổ chức và ứng xử với mọi người… Tập cho trẻ chú ý nghe nhìn khi các bạn nói, tuyệt đối nói không với những trò chơi quá kích đối với trẻ tăng động. Tổ chức các hoạt động thể dục thể thao để trẻ giải phóng năng lượng dư thừa, giảm kích động và khỏe mạnh hơn…
- Liệu pháp vật lý trị liệu: Vật lý trị liệu được các bác sĩ thực hiện nhằm giúp trẻ thư giãn như thư giãn động, căng – chùng cơ và thư giãn tĩnh – dựa vào tưởng tượng (áp dụng với trẻ lớn trên 10 tuổi). Bác sĩ cần sáng tạo các trò chơi để kết hợp vào khi trị liệu ví dụ như uốn dẻo, đi thăng bằng trên cầu, đứng 1 chân, bật nhảy trong vòng tròn, chui qua đường hầm, chơi với bóng gai,…
Với từng tình trạng tăng động giảm chú ý của từng trẻ bác sĩ sẽ điều trị theo mức độ hành vi hoặc kết hợp dùng thuốc như nhóm thuốc hướng thần. Dùng thuốc có chất dẫn truyền thần kinh sẽ giúp trẻ tăng cường và cân bằng mức độ các chất kích thích trong não trẻ tăng động giảm chú ý.
Đôi khi những loại thuốc này giúp cải thiện các dấu hiệu và triệu chứng của chứng giảm chú ý và tăng động chỉ có hiệu quả trong một thời gian ngắn (tức thời). Trẻ tăng động giảm chú ý chỉ nên dùng thuốc khi có chỉ định và bắt buộc phải kết hợp với liệu pháp tâm lý. Trẻ được điều trị sớm sẽ có kết quả tốt hơn.
Các thành viên trong gia đình có trẻ tăng động giảm chú ý phải giữ một tinh thần cực kỳ tốt để tránh căng thẳng và phải cố gắng giữ một lịch trình đều đặn theo kế hoạch đã được đưa ra cho các bữa ăn, giấc ngủ trưa và giờ đi ngủ,… Giúp trẻ sắp xếp, ghi chép các hoạt động và bài tập hàng ngày ở một nơi yên tĩnh để học tập, giữ đồ vật ngăn nắp và gọn gàng.
Chế độ dinh dưỡng của trẻ tăng động giảm chú ý:
Trẻ tăng động giảm chú ý cần ăn thực phẩm lành mạnh, cắt giảm carbohydrate đơn, hạn chế thức ăn, đồ uống có gas, chứa nhiều đường, bột ngọt, bánh kẹo, pizza, xúc xích, lạp xưởng, nước ngọt, sữa là chế phẩm từ đạm động vật, thịt đỏ như thịt bò, thịt chó… Caffeine có thể gây phản ứng bất lợi của một số loại thuốc ADHD. Do đó, trẻ bị ADHD nên hạn chế tiêu thụ caffeine (trà, cola, cà phê,…).
Trong thực đơn của trẻ ba mẹ phải tăng cường rau xanh, trái cây tươi trong khẩu phần ăn hàng ngày, ăn những loại thực phẩm này vào buổi tối có thể giúp bé dễ ngủ hơn. Đặc biệt Omega là thực phẩm cần thiết nhất để tổ chức, phát triển não bộ, bổ sung omega 3 thông qua các loại thực phẩm như quả óc chó, hạt điều, cá hồi, cá ngừ, cá thu, dầu ô liu, hạt dẻ Brazil và dầu hạt cải cũng chứa chất này… Bổ sung kẽm, sắt, magie cho trẻ thông qua thịt gà, tôm, cua, các loại hải sản, đậu hà lan, rau chân vịt, quả bơ,…
Tăng cường chế độ ăn giàu protein: Đậu, phô mai, trứng, thịt, và các loại hạt chứa nhiều protein nhằm cải thiện sự tập trung và có thể làm cho thuốc ADHD kéo dài hiệu quả.
Loại bỏ hoàn toàn salicylat, phụ gia thực phẩm, hóa chất tạo màu, chất bảo quản do các chất này dường như ảnh hưởng đến hành vi của trẻ bất kể chúng có bị rối loạn tăng động, giảm chú ý không.
Kết luận
Qua những thông tin chia sẻ trên bài viết đã giúp các bậc phụ huynh nhận biết được dấu hiệu trẻ bị tăng động giảm chú ý, các phương pháp hỗ trợ để trẻ tăng động giảm chú ý có cơ hội trở lại bình thường và cách chăm sóc chúng. Trên đây chỉ là thông tin mang tính tham khảo mong ba mẹ cùng các bé nỗ lực để cùng nhau vượt qua, giúp cho thế hệ tương lai phát triển thuận lợi.